Przyczyny występowania mastitis u krów po wycieleniu.

Okresy zasuszenia a poziom mastitis

Zależność między zakażeniami w okresie zasuszenia a poziomem mastitis w stadzie była powodem opracowania terapii DC (antybiotyk w okresie zasuszenia o wydłużonej aktywności), jako niezbędnego składnika zwalczania mastitis, który zarówno eliminuje infekcje istniejące, jak i zapobiega nowym.

Fizjologia wymienia w okresie zasuszenia różni się istotne od laktacyjnej. Podczas laktacji głównym zadaniem gruczołu mlekowego jest ciągła synteza i sekrecja dużych ilości mleka. Tymczasem w okresie zasuszenia gruczoł mlekowy przechodzi trzy fazy: 

• aktywna inwolucja, 
• stan zasuszenia i…
• tworzenie siary.

Wytwarzanie siary zaczyna się na 1-3 tygodnie przed porodem i cechuje się: rozwojem komórek wytwarzających mleko, akumulacją przeciwciał i początkiem regularnej produkcji mleka. Zarówno na początku, jak i pod koniec okresu zasuszenia gruczoł mlekowy ulega przejściu z lub do aktywnej syntezy i sekrecji mleka.

Wzrost ryzyka zakażenia w okresach przejściowych

W okresach przejścia z jednego stanu w drugi gruczoł mlekowy cechuje się podwyższoną podatnością na nowe zakażenia. Chociaż okres zasuszenia zaczyna się od przerwania regularnego doju pod koniec laktacji, gruczoł mlekowy nadal syntezuje i wydziela mleko, które zbiera się w wymieniu. Podczas zasuszania w wymieniu zbiera się 75 do 80% dziennej produkcji, jaka miała miejsce w dniu ostatniego zdojenia, zaś maksymalna ilość mleka występuje między 2 a 3 dniem. Objętość mleka znacznie spada po 4 dniach inwolucji, a spadek ten trwa dalej aż do 30 dnia. Stopień syntezy tłuszczu mlekowego, kazeiny i laktozy spada przez 3-4 dni, natomiast w ciągu 7 dni znacznie wzrasta stężenie przeciwciał i komórek somatycznych.

Charakterystyczną zmianą jest gwałtowny wzrost koncentracji białka wiążącego żelazo – laktoferyny. Białko to uczestniczy w nieswoistej obronie zasuszającego się gruczołu mlekowego, która jest szczególnie ważna w odniesieniu do bakterii coliform. Laktoferyna zapobiega wzrostowi tych bakterii z powodu zdolności do łączenia się z żelazem. Drobnoustroje wchodzące do wymienia muszą walczyć z laktoferyną o żelazo. Jest to składnik potrzebny do normalnego wzrostu większości coliforms. Oprócz tego laktoferyna może pobudzać przemieszczanie się leukocytów do tkanek zwijającego się wymienia, jak też zwiększać ich aktywność.

Co wpływa na rozwój zakażeń w fazie inwolucji?

Podczas procesu aktywnej inwolucji znacznie wzrasta wskaźnik nowych zakażeń, który jest ponad 6 razy większy niż w laktacji. Stanowi to przyczynę wzrostu liczby ćwiartek cechujących się zakażeniem w czasie porodu oraz wysokiego poziomu infekcji w okresie laktacji, która ma miejsce w wielu stadach. Bez terapii w zasuszeniu zakazić może się około 10% ćwiartek, a konsekwencją tych zakażeń są zapalenia i straty produkcyjne.

Do rozwoju zakażeń w początkowej fazie okresu zasuszenia przyczyniają się następujące czynniki:

• skrócenie i rozszerzenia kanału  strzykowego spowodowane ciśnieniem wewnątrz wymieniowym, co pozwala na wniknięcie bakterii,
• stan wstrzymania regularnego opróżniana wymienia, a wraz z tym zakończenie wypłukiwania bakterii,
• przerwanie zabiegów czyszczenia wymienia i dezynfekcji strzyków, co zwiększa akumulację na skórze drobnoustrojów wywołujących mastitis,
• niewielkie zmiany w składzie mleka w czasie pierwszych 3 dni, z czym wiąże się nieznaczny tylko wzrost zawartości naturalnych czynników obronnych w tak krytycznym okresie,
• ograniczanie aktywności leukocytów przez rozpuszczalne (humoralne) czynniki, znajdujące się w wydzielinie gruczołu, który ulega inwolucji,
• rosnąca gęstość wydzieliny, która może hamować aktywność leukocytów, czego skutkiem jest ograniczenie fagocytozy.

Stopień oporności na nowe infekcje gruczołu mlekowego, który jest w pełni zwinięty, zależy od rodzaju bakterii. Na przykład gruczoł taki jest oporny na zakażenie przez bakterie Coli-podobne, ale ciągle pozostaje wrażliwy na niektóre paciorkowce. Znaczne ograniczenie nowych zakażeń podczas fazy pełnej inwolucji wymienia może być częściowo skutkiem wysokiego poziomu czynników przeciwbakteryjnych, takich jak przeciwciała, oraz może mieć związek z redukcją wskaźnika penetracji bakterii przez kanał strzykowy. Często zdarza się spontaniczna eliminacja infekcji i bardzo rzadko dochodzi do klinicznej postaci mastitis w fazie pełnej inwolucji wymienia.

Fizjologia i zagrożenia fazy powstawania siary

W przeciwieństwie do aktywnej inwolucji tkanki wytwarzającej mleko we wczesnej fazie okresu zasuszenia, w fazie przedporodowej dochodzi do wielu zmian rozwojowych, gdyż gruczoł mlekowy przygotowuje się do produkcji mleka. W fazie tej główne zadanie gruczołu mlekowego polega na tworzeniu i gromadzeniu siary. Unikatową cechą siary jest wysokie stężenie przeciwciał, które są niezbędne dla nowo narodzonego cielęcia. Koncentracja składników mleka zaczyna rosnąć około 2 tygodni przed porodem z wyraźnym wzrostem tłuszczu mlekowego, kazeiny i laktozy, co poprzedza poród o 5 dni. Objętość płynu w wymieniu rośnie powoli przez ostatnie 2 tygodnie, po czym gwałtownie podnosi się na 1-3 dni przed porodem wraz ze startem obfitej sekrecji.

Koncentracja laktoferyny spada około 2 tygodni przed porodem, co sugeruje utratę właściwości przeciw-drobno-ustrojowych, szczególnie w odniesieniu do bakterii Coli-podobnych. Stężenie przeciwciał zaczyna rosnąć na 2-3 tygodnie przed porodem, a maksymalny poziom następuje na 5-10 dni przed porodem. Następnie zaczyna spadać wraz ze wzrostem objętości płynu w gruczole w związku z obfitą produkcją mleka. Stężenie przeciwciał w siarze jest około 80 razy wyższe niż w mleku.

Przed samym porodem wzrasta podatność na zakażenia spowodowane przez paciorkowce środowiskowe i grupę coli, z powodu:

• zwiększonej objętości płynu i rozszerzenia kanału strzykowego, co pozwala na wejście bakterii, ograniczenia liczby leukocytów i ich zdolności do pochłaniania drobnoustrojów,
• wykorzystywania do wzrostu przez bakterie mastitogenne składników mleka.

Zatem w okresie zasuszenia mamy dwie krytyczne fazy, w trakcie których może dojść do zakażenia i rozwoju mastitis. Jak postępować przy zasuszeniu oraz w okresie tworzenia siary, to temat na osobny artykuł.

---

_{Fot. Danika Perkinson z Unsplash}